Creigiau - Pentyrch - Capel Llanilltern - Gwaelod y Garth

 
 

Hanes Pentyrch History

Y Fari Lwyd

Mari Lwyd Pentyrch

Seremoni o fynd â phenglog ceffyl wedi ei addurno efo rhubanau a'i wisgo mewn cynfas wen yw'r "Fari" - ac mae 'na amrywiaethau ar y math hwn o weithgaredd tu allan i Forgannwg - i gyd yn gysylltiedig â chyfnod rhwng y Nadolig a'r Ystwyll. Y gred gyffredinol yw bod yr arferion yn mynd yn ôl i gyfnodau paganaidd - i gyd fynd ag "ail-eni'r haul" sef y cyfnod pan fydd y dydd yn ymestyn.

Mae gan y Fari ei gosgordd swyddogol - ac mae'r rhain yn amrywio o ardal i ardal. Ond mae yno bob amser un sy'n "tywys" y ceffyl, sef y Sarjiant. Yn naturiol mae un person o dan y clogyn gwyn ac mae hefyd nifer o bobl eraill yn cyd-gerdded efo'r Fari o dy i dy ac o dafarn i dafarn.

Y drefn ydi fod raid i'r parti ganu pennill tu allan i ddrws y lle mae nhw am gael mynd i mewn iddo ac yna fe fydd rhywun yn ateb o'r tu mewn, eto ar ffurf pennill. Mae nhw'n herio ei gilydd bob yn sil, hyd yn oed ar dl i'r parti gael dod i mewn i'r ty - ac yn y gwreiddiol roedd y penillion yn cynnwys geiriau yn y Wenhwyseg, sef tafodiaith yr ardal ac ardal "Y Fari". Penglog "Y Fari" o Bentyrch sydd i'w gweld yn Sain Ffagan, rhodd gan Twm a Shoni Caerwal.

Mari Lwyd Mae'r arferiad wedi bod ar ei gryfaf yn ardal Llangynwyd, ger Maesteg. Mae 'na seremonïau tebyg yn Sir Benfro, ond fod y pen ceffyl yn wahanol yno, chwe ardal yn Lloegr, rhai yn yr Iwerddon, Gwledydd Llychlyn, Awstria, Rwmania a Gwlad Pwyl a'r Almaen.


i) Rhai o'r geiriau y mae Don Llywelyn, yn eu cofio o benillion Twm a Sioni, Caerwal, Pentyrch. Mae'r rhain o gyfnod y 1940'au - ac yn debygol o fod yn henach o lawer na hynny.

Wel dyma ni'n dwad
Gyfeillion diniwad
I ofyn am gennad (x3)
I ganu........

Mae gen i un Fari
Y lana yng Nghymru
Y lana yng Nghymru (x3)
nos heno

Does gen ti ddim Mari
Hen fwlsyn sy gen ti
Hen fwlsyn sy gen ti (x3)
nos heno

 

 

O beth yw dy switan
'Rhen Sioni cap sitan
'Rhen Sioni cap sitan (x3)
nos heno

O stopwch eich sgrechan
Ei llefan a'i thechan
A hitha mor fechan (x3)
nos heno

Mae'th gegaid o eiria
Fel ffrwd o raiadra
Ro ben ar gelwydda (x3)
nos heno

O stwffa'r hen ffilcas
I eneu'r ffilogas
A dos nol i'r syrcas (x3)
nos heno.